ភ្នំពេញ ៖ ថ្ងៃទី៧ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២០នេះ ជាខួប១២ឆ្នាំ នៃការដាក់បញ្ចូលប្រាសាទព្រះវិហារក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌពិភពលោក។
បើតាមការផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មាននៅលើផេកហ្វេសប៊ុកផ្លូវការរបស់សម្ដេចនាយករដ្ឋមន្ត្រីបានឲ្យដឹងថា ព្រឹត្តិការណ៍ដែលកើតឡើងកាលពីថ្ងៃទី៧ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០០៨ ត្រូវបានចាត់ទុកជាព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រថ្មីមួយ បើគិតចាប់តាំងពីកម្ពុជាទទួលបានប្រាសាទដ៏ពិសិដ្ឋមួយនេះ ក្រោយឈ្នះក្តីលើប្រទេសថៃនៅតុលាការអន្តរជាតិក្រុងឡាអេនាថ្ងៃទី១៥ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៦២។
ព្រះវិហារ ប្រាសាទដ៏ពិសិដ្ឋរបស់កម្ពុជាដែលស្ថិតនៅលើភ្នំដងរែក ត្រូវបានចុះបញ្ជីជាសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌពិភពលោកនាកិច្ចប្រជុំទី៣២របស់គណៈកម្មាធិការបេតិកភណ្ឌពិភពលោករបស់អង្គការយូណេស្កូ កាលពីថ្ងៃទី៧ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០០៨ នៅទីក្រុងកេបិច ប្រទេសកាណាដា។
សូមបញ្ជាក់ថា តុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិបានសម្រេចជាឯកច្ឆន្ទទៅលើពីរចំណុច៖
ទីមួយ តុលាការយល់ឃើញថា កម្ពុជា និងថៃពិតជាមានការយល់ឃើញខុសគ្នា ទៅលើអត្ថន័យ និងវិសាលភាពនៃសាលាក្រមឆ្នាំ១៩៦២ពិតមែន ដូច្នេះ តុលាការសម្រេចថាខ្លួនមានសមត្ថកិច្ចដើម្បីបកស្រាយសាលក្រមនេះ ទៅតាមបណ្តឹងរបស់កម្ពុជា។
ទីពីរ តុលាការបានបកស្រាយថា សាលក្រមឆ្នាំ១៩៦២ តុលាការសម្រេចថា កម្ពុជាត្រូវមានអធិបតេយ្យភាពទៅលើព្រះវិហារ និងតំបន់ជុំវិញព្រះវិហារ ហើយតំបន់ជុំវិញប្រាសាទព្រះវិហារនេះត្រូវលាតសន្ធឹងទៅខាងជើង រហូតដល់ខ្សែបន្ទាត់ព្រំដែន ដែលមាននៅលើផែនទីឧបសម្ព័ន្ធទី១ ហើយទៅខាងជើងឈៀងខាងលិច ទៅដល់ជើងភ្នំទ្រព្យ។
ភ្នំទ្រព្យមិនស្ថិតក្នុងតំបន់ជុំវិញប្រាសាទព្រះវិហារ
ក៏ប៉ុន្តែ តុលាការបានបញ្ជាក់ច្បាស់ថា ភ្នំទ្រព្យមិនស្ថិតក្នុងតំបន់ជុំវិញព្រះវិហារ ដូចដែលបានចែងក្នុងសាលក្រមឆ្នាំ១៩៦២ មិនមែនមានន័យថា ភ្នំទ្រព្យនេះស្ថិតនៅក្នុងដីថៃនោះទេ គឺមានន័យថា តុលាការមិនបានសម្រេចអំពីតំបន់នេះ ពោលគឺ តុលាការមិនបានសម្រេចថាភ្នំទ្រព្យស្ថិតក្នុងដីខ្មែរ ក៏ប៉ុន្តែ ក៏មិនបានសម្រេចថាវាស្ថិតនៅក្នុងដីថៃដែរ។ វាគឺជាតំបន់ជម្លោះ ដែលភាគីត្រូវធ្វើការដោះស្រាយដោយសន្តិវិធី ទៅតាមធម្មនុញ្ញរបស់អ.ស.ប។
បើនិយាយជារួម នៅក្នុងសេចក្តីសម្រេចនេះ តុលាការបានបញ្ជាក់ឡើងវិញថា នៅក្នុងសាលក្រមឆ្នាំ១៩៦២ តុលាការមិនបានធ្វើការសម្រេចលើខ្សែបន្ទាត់ព្រំដែន នៅក្នុងផែនទី ឧបសម្ព័ន្ធទាំងមូលទេ គឺធ្វើការសម្រេចតែនៅក្នុងតំបន់ជុំវិញប្រាសាទព្រះវិហារតែប៉ុណ្ណោះ។
អ្នកណាឈ្នះ អ្នកណាចាញ់?
បើនិយាយពីអ្នកណាឈ្នះ អ្នកណាចាញ់ យើងអាចនិយាយបានថា នៅក្នុងសេចក្តីសម្រេចនៅថ្ងៃចន្ទនេះ តុលាការបានសម្រេចឲ្យកម្ពុជាឈ្នះក្តី ក៏ប៉ុន្តែ កម្ពុជាក៏មិនទទួលបានទាំងស្រុងនូវអ្វីដែលខ្លួនទាមទារនោះដែរ។
កម្ពុជាឈ្នះថៃ នៅត្រង់ចំណុចទីមួយ ពីព្រោះ កម្ពុជាទាមទារឲ្យតុលាការបកស្រាយសាលក្រម ចំណែកឯថៃវិញទាមទារឲ្យតុលាការច្រានចោលបណ្តឹងរបស់កម្ពុជា ក្នុងហេតុផលថា មិនមានវិវាទណាមួយដែលចាំបាច់ត្រូវបកស្រាយនោះទេ។ នៅចុងបញ្ចប់ តុលាការបានសម្រេចជាឯកច្ឆន្ទថា មានវិវាទទៅលើអត្ថន័យ និងវិសាលភាព នៃសាលក្រមពិតមែន ហើយតុលាការសម្រេចធ្វើការបកស្រាយទៅតាមការទាមទាររបស់កម្ពុជា។
កម្ពុជាឈ្នះថៃ ត្រង់ចំណុចទី២ គឺនៅត្រង់ថា ថៃទាមទារថា តំបន់ព្រំដែនជុំវិញប្រាសាទព្រះវិហារ គឺត្រូវយកទៅតាមខ្សែបន្ទាត់ដែលគណៈរដ្ឋមន្ត្រីថៃបានគូស គឺមានន័យថា នៅត្រឹមជើងជណ្តើរប្រាសាទព្រះវិហារ (ដោយកាត់យកទាំងផ្សារនៅជើងជណ្តើរប្រាសាទ ហើយដែលឆេះក្នុងពេលប្រយុទ្ធគ្នា និងទាំងវត្តកែវសិក្ខាគិរីស្វារៈបញ្ចូលទៅក្នុងទឹកដីថៃ)។ នៅទីបំផុត តុលាការប្រកាសច្រានចោលខ្សែបន្ទាត់ដែលគូសដោយគណៈរដ្ឋមន្ត្រីថៃនេះដោយបានសម្រេចជាឯកច្ឆន្ទថា តំបន់ជុំវិញប្រាសាទព្រះវិហារ ដែលត្រូវស្ថិតនៅក្នុងទឹកដីកម្ពុជា គឺត្រូវលាតសន្ធឹងរហូតទៅដល់ខ្សែបន្ទាត់ព្រំដែននៃផែនទីឧបសម្ព័ន្ធទី១ ពោលគឺ ទៅហួសខ្សែបន្ទាត់គូសដោយគណៈរដ្ឋមន្ត្រីថៃ។ នេះមានន័យថា ទាំងផ្សារដែលនៅនឹងជើងជណ្តើរប្រាសាទព្រះវិហារ ទាំងវត្តកែវសិក្ខាគិរីស្វារៈ ត្រូវស្ថិតនៅក្នុងទឹកដីកម្ពុជា។
កម្ពុជាមិនទទួលជ័យជម្នះ ១០០% ដោយសារតែកម្ពុជាបានទាមទារថា តំបន់ជុំវិញប្រាសាទព្រះវិហារ ដែលត្រូវស្ថិតនៅក្រោមអធិបតេយ្យភាពកម្ពុជា ត្រូវលាតសន្ធឹងទៅពាសពេញ ដែនដីជម្លោះ ដែលគេហៅថា តំបន់ ៤,៦គីឡូម៉ែត្រក្រឡា។ ក៏ប៉ុន្តែ តុលាការបានសម្រេចថា តំបន់ជុំវិញប្រាសាទព្រះវិហារមិនគ្របដណ្តប់រហូតដល់ពេញតំបន់ ៤,៦ទាំងស្រុងទេ គឺទៅដល់ត្រឹមតែជើងភ្នំទ្រព្យប៉ុណ្ណោះ ដោយមិនរាប់បញ្ចូលភ្នំទ្រព្យនេះផងទេ។
ថៃទទួលស្គាល់ថាកម្ពុជាជាអ្នកឈ្នះ
នៅក្រោយការប្រកាសសាលក្រម នៅព្រឹកមិញនេះ តំណាងភាគីថៃ នៅតុលាការក្រុងឡាអេ មិនបានបញ្ចេញប្រតិកម្មអ្វីច្រើនភ្លាមៗទេ ដោយគេនៅចាំកិច្ចប្រជុំបន្ទាន់ ដែលលោកស្រីយីងឡាក់កោះប្រជុំ នៅល្ងាចនេះ។ ក៏ប៉ុន្តែ ឯកអគ្គរាជទូតថៃប្រចាំក្រុងឡាអេ ដែលជាតំណាងភាគីថៃបានមានប្រសាសន៍ខ្លីថា “កម្ពុជាឈ្នះបានដីតែមួយចំណែកតូចតែប៉ុណ្ណោះ”។
ខាងភាគីកម្ពុជាវិញ លោកឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រីហោ ណាំហុង ក៏មិនបានបញ្ចេញប្រតិកម្មអ្វីច្រើនដែរ គឺគ្រាន់តែបានមានប្រសាសន៍ខ្លីថា សេចក្តីសម្រេចរបស់តុលាការនៅព្រឹកមិញនេះ ជាសេចក្តីសម្រេច “ល្អគួរសម” សម្រាប់កម្ពុជា។
ប្រាសាទព្រះវិហារ ត្រូវបានកសាងឡើងដើម្បីឧទ្ទិសដល់ព្រះសិវៈ ហើយមានទីតាំងនៅលើគែមតំបន់ខ្ពង់រាបដែលគ្រប់គ្រងវាលរាបនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។
ប្រាសាទនេះកសាងឡើងដោយមានព្រះវិហារជាស៊េរីដែលភ្ជាប់គ្នាដោយ ប្រព័ន្ធនៃកម្រាលថ្ម និងជណ្ដើរដែលមានបណ្ដោយចំណោតជាង៨០០ម៉ែត្រ និងមានកាលបរិច្ឆេទនៅពាក់កណ្ដាលទីមួយនៃសតវត្សរ៍ទី១១ ។
ទោះបីជាយ៉ាងណា សំណង់ប្រវត្តិសាស្ត្រនេះអាចមានតាំងពីសតវត្សរ៍ទី៩ នៅពេលដែលអាស្រមត្រូវបានរកឃើញ។ កន្លែងនេះត្រូវបានរក្សាទុកពិសេសបំផុត ពិសេសដោយអាស្រ័យទៅតាមទីតាំងដាច់ស្រយាល។ មានភាពមិនធម្មតាមួយសម្រាប់គុណភាពនៃស្ថាបត្យកម្មរបស់វា ដែលប្រើប្រាស់បរិស្ថានធម្មជាតិនិងតួនាទីសាសនារបស់ប្រាសាទ ក៏ដូចជាគុណភាពមិនធម្មតានៃការតុបតែងដោយចម្លាក់ថ្ម។
ស្ថាបត្យកម្មសំណង់តែមួយគត់នៃស៊េរី របស់ព្រះវិហារ ស៊េរីដែលភ្ជាប់គ្នាដោយប្រព័ន្ធនៃកម្រាលថ្ម និងជណ្ដើរដែលមានបណ្ដោយចំណោតជាង៨០០ម៉ែត្រ ប្រាសាទនេះជាស្នាដៃឯកពិសេសមួយរបស់ស្ថាបត្យកម្មខ្មែរតាមរយៈប្លង់ ការតុបតែង និងទំនាក់ទំនងរវាងបរិស្ថានទស្សនីយភាពទេសភាព។ ពិតជាមានភាពបរិសុទ្ធទាំងក្នុងប្លង់និងភាពលម្អិតនៃការតុបតែង៕ ដោយ៖កូឡាប
